تحولات اجتهاد در ادوار مختلف فقه اماميه - دانلود رایگان
دانلود رایگان پایان نامه تحولات اجتهاد در ادوار مختلف فقه اماميه
دانلود رایگان
| تحولات اجتهاد در ادوار مختلف فقه اماميهتحولات اجتهاد در ادوار مختلف فقه اماميه الف) بيان مسئله با توجه به اينکه اجتهاد، هدف علم اصول فقه و ثمره ي آن است، و اجتهاد در اصطلاح اسلامي، بذل جهد و کوشش براي استنباط احکام شرعي فرعي از منابع فقه اسلامي است. اجتهاد به اين معنا، کار بسيار مهم و مقدسي است که خداوند در قرآن مجيد آن را بر گروهي از مسلمانان واجب کرده است. انسان پس از ايمان به خداوند متعال و شريعت آسماني اسلام و احساس مسؤوليت در برابر پروردگار، از آن جا که در امتثال اوامر و اجتناب نواهي، خود را بنده خداوند مي شمرد، لذا بر خود لازم مي داند که رفتار و کردار خود را در همه جنبه هاي زندگي بر اساس قانون آسماني و شريعت اسلامي انجام دهد و عقل و انديشه اش او را وا مي دارد که در همه تصرفات فردي و اجتماعي خود، تنها بر اساس آن شريعت حکم کند، بدين معني که خود را ملزم بداند که همواره از وظيفه اي که دين او عمل بدان را فرمان داده است پيروي نمايد. و بنابراين اجتهاد در ميان فقه شيعه از اهميت سرشاري برخوردار است. و همه ي مشکلات در پرتو شايستگي و کارداني اجتهاد حل و فصل مي گردد. در اين زمان ها که براي ما به جهت دوري از رهبران معصوم خود، ديگر هيچ راهي به سوي علم به احکام وجود ندارد، جز اجتهاد. بنابراين با توجه به اينکه آنچه در اين تحقيق مدنظر است بررسي تحولات اجتهاد در ادوار مختلف فقه شيعه مي باشد و اينکه اصل اجتهاد در اسلام چيست؟ بديهي است طرح اين مسئله براي مخاطبان ضمن جذاب و سودمند بودن به واسطه ي حقايق والاي ديني، اخلاقي آن، رشته اتصال و ارتباط مسلمانان با اهل بيت پيامبر ص را محکمتر مي کند. اين تحقيق ضمن اينکه خواننده را در پرتو مقايسه و مقارنه به درک و فهم عميقي از تحولات اجتهاد نايل مي سازد باب جديدي را براي تحقيقات بعدي فراهم مي نمايد. اميد است مقبول درگاه حضرت احديت واقع شود. ب) پيشينه پژوهش - مرتضي مطهري، در مجموعه آثار خود مي نويسد: از نظر من جهشها و تغييرات کيفي فقه شيعي از روزي که فقها وظيفه اجتهاد را برعهده گرفتند در سه مرحله صورت گرفته است: مرحله اول دراوائل قرن پنجم به دست شيخ طوسي، مرحله دوم در قرن هفتم به دست محقق حلي و علامه حلي و مخصوصا علامه حلي از نظر اصول فقه و جدا کردن حساب احاديث صحاح و ضعاف از يکديگر، و مرحله سوم در قرن سيزدهم هجري به وسيله خاتم المتاخرين حاج شيخ مرتضي انصاري انجام يافت و اگر جنبه هاي مبارزه با قشريگري را در نظر بگيريم و سهم عظيم استاد المجتهدين وحيد بهبهاني را در مبارزه با جمود اخباريگريفراموش نکنيم و مخصوصا به طرد مکتب اخباريگري از فقه شيعه توجه کنيم بايد يک مرحله ديگر اضافه نماييم و آن در قرن دوازدهم به وسيله وحيد بهبهاني است. [1] - گروهي از نويسندگان در کميته علمي کنگره بررسي مباني فقهي حضرت امام خميني ره "نقش زمان و مکان در اجتهاد" در کتابشان تحت عنوان اجتهاد و زمان و مکان 1 مي نويسند: اجتهاد در شيعه تا حدود قرن پنجم به معناي رايج آن روز، غير معمول بلکه ممنوع بود. از اين قرن يعني زمان شيخ طوسي و شيخ مفيد که از برجسته ترين علماي شيعه و پايه گذار بسياري از علوم اسلامي هستند، اجتهاد با مفهوم و محتواي جديدي مطرح شد [2] -حسين عزيزي در کتابشان تحت عنوان مباني و تاريخ تحول اجتهاد مي نويسند: به نظر مي رسد اجتهاد شيعي هر چند در شيوه ها و قلمرو اجتهاد، ژرفايي و شکوفايي قابل ستايشي داشته و به اصطلاح در دوره هاي گوناگون، ابواب گوناگون اجتهاد را در عرصه فقه و اصول فتح نموده است، اما در روند تاريخي خود غالبا در چارچوب اجتهاد فردگرايانه محصور مانده و راه خود را در پيش روي از اين مرحله، به مراحل ديگر مسدود يافته است. [3] - سيداحمد ميرخاني، در کتاب تاريخ اجتهاد و تقليد خود مي نويسد: بنابر مبنائي که شيعه اثني عشري دارد اجتهاد و تقليد از زمان خود پيغمبر ص بوده ولي نه به اين صورتي که فعلا در عصر ما در بين جماعت شيعه متداول است. در زمان خود رسول اکرم(ص) آن حضرت بيان احکام و آيات قران را مي کردند و اين منصب اختصاص بخود آن حضرت داشته. قران مي فرمايد: وانزلنا اليک الذکر لتبين للناس ما نزل اليهم و لعلهم يتفکرون . سوره نحل آيه 44 ما براي تو قران نازل کرديم تا آن چه براي آنها فرستاده شده بيان کني شايد که عقل و فکر خود را بکار بسته و به آيات پروردگار خود انديشه نمايند. از اين آيه بخوبي استفاده مي شود که بيان قران و احکام آن براي مردم بعهده پيغمبر ص است، در مرتبه اول آن حضرت بايد دستور دهد و مردم عمل کنند. [4] - علامه سيد عبدالحسين شرف الدين، در کتاب خود با عنوان اجتهاد در مقابل نص مي نويسد: يکي از مواردي که خالد بن وليد در مقابل نص اجتهاد نمود، در روز فتح مکه بود. در فتح مکه پيغمبر ص خالد را از جنگ و کشتار منع فرمود. چنانکه مورخان و سيره نويسان تصريح کرده اند و محدثان موثق با اسناد صحيح خود روايت نموده اند. پيغمبر ص آن روز به خالد و زبير فرمود: جز با کسي که با شما وارد جنگ مي شود، جنگ و خون ريزي نکنيد ولي با اين وصف خالد بيست و چند مرد از قريش و چهار نفر از"هذيل" را کشت. پيغمبر ص وارد مکه شد، ديد زني را کشته اند. از حنظله کاتب پرسيد چه کسي او را کشته است؟ حنظله گفت: خالد وليد. جضرت به وي دستور داد خالد را ملاقت کند و از کشتن زنان و کودکان و مزدوران بر حذر دارد. [5] - احمد لقماني، در کتاب خود شيخ مفيد معلم امت مي نويسد: فقه دانشي است مقدس و نوراني که از وسعتي بسيار و قدمتي فراوان بهره مند است. اين علم از قديمي ترين دانشهاي اسلامي است که در همه ي زمانها در سطح بسيار زيادي تعليم و تدريس مي شده است. رشد و تکامل فقهاي بسيار ارزشمند و تاليف آثار پربها نشان از اهميت فراوان اين دانش است از آنجا که رسالت اين دانش مقدس: بيان وظايف شرعي و بايدها و نبايدهاي عملي و تکليفي مسلمانهاست، فقيهان بزرگي در زمان حضور ائمه ع تربيت شده اند. آنان با تشويق ائمه و راهنمايي آن راهنمايان الهي در نحوه ي استنباط و استخراج فروع از اصول به اجتهاد و فتوا دادن مي پرداختند. در دوره ي غيبت اين شيوه رو به کندي گراييد و نقل و ثبت حديث به جاي اجتهاد و استنباط نشست. هر چند بعضي همچون ابن ابي عقيل و ابن جنيد اسکافي تلاشهايي کردند اما نتيجه اي نبخشيد. در سده ي چهارم هجري و با ظهور شيخ شيرين سخن، مرحوم مفيد، رواج فقه و تجديد آن به شيوه ي دوره ي حضور ائمه(ع) گرديد. اين عالم رباني با اطلاعات گسترده اي که از مکتبهاي فقهي اهل تسنن و مشربهاي فقهي درميان عالمان شيعه داشت، به تدوين فقه اجتهادي و تطبيقي پرداخت .[6] ج) سوالات تحقيق: 1- نظر فقهاي اماميه در مورد تحولات اجتهاد چيست؟ 2- اجتهاد تا چه ميزان پاسخگوي مشکلات ناشي از بي قانوني بوده است؟ 3- اصل اجتهاد در اسلام چيست؟ 4- آيا معصومين هم اجتهاد مي نمودند و روششان چگونه بود؟ [1] - مطهري، مرتضي، فقه و حقوق(مجموعه آثار) ج 2، ص 128 [2] - گروهي از نويسندگان در کميته علمي کنگره بررسي مباني فقهي حضرت امام خميني(ره) ص 87-86 [3] - عزيزي، حسين، مباني و تاريخ تحول اجتهاد، ص 344 [4] - ميرخاني، سيد احمد، تاريخ اجتهاد و تقليد، ص 53 [5] - شرف الدين، سيد عبدالحسين، اجتهاد در مقابل نص، ترجمه: دواني، علي، ص453 [6] - لقماني، احمد، شيخ مفيد(معلم امت) ص 77 چکیده 1 مقدمه 2 الف) بيان مساله 4 ب) پيشينه پژوهش 4 ج) سوالات تحقيق 7 د) فرضيه ها 7 ه) روش تحقيق 7 و) اهداف پژوهش 7 ز) ساماندهي تحقيق 8 فصل اول: کليات(تعاريف، مفاهيم و تاريخچه) 1-1 معناي لغوي اجتهاد 9 1-2 اجتهاد در اصطلاح شرعي 10 1-3 فقه در لغت و اصطلاح شرعي 11 1-4 تعريف اماميه 13 1-5 آيات الاحکام 13 1-6 تاريخچه اجتهاد 14 1- 6-1 الف) دوره تشريع 14 1-6-2 ب) دوره تفريع 15 1-7 سير فقه و اجتهاد در تاريخ اسلام 17 1-8 پيوند فقه واجتهاد 18 1-9 ريشه ديني اجتهاد 19 1-10 اجتهاد و چگونگي آن 20 1-11 آموزش صحيح اجتهاد 20 1-12 اصل اجتهاد از ديدگاه قرآن 21 1-13 مقدمات اجتهاد 22 1-14 آيا اسلام اجازه ي اجتهاد را در هر عصري و براي هر فرد ميد هد يا تنها براي برخي افراد يا عصرها اجازه مي دهد؟ 24 1-15انوع اجتهاد 26 1-15-1 اجتهاد مشروع 26 1-15-2 اجتهاد ممنوع 27 1-16 اجتهاد داراي دو معنا و مفهوم است 29 1-16-1 الف) اجتهاد از راه راي و تفکر شرعي 29 1-16-2 ب) اجتهاد از راه منابع شرعي 29 1-17 روند آينده حرکت اجتهاد چيست؟ 29 1-18 فقه و اجتهاد در عصر غيبت 30 1-19 منابع فقه از ديدگاه شيعه 31 1-20 منابع اجتهاد و ديدگاه ها 33 1-21 نمونه هايي از مسائل فقهي و اجتهادي از منظر فقها شيعه و اهل سنت 34 1-21-1 احکام وضو 34 1-22 اجتهاد واجب کفايي 36 فصل دوم: تاثیر مكان و زمان و عرف و احوال آدميان در اجتهاد 2-1 عوامل تحول اجتهاد 39 2-2 مفاهيم زمان و مکان 39 2-3 معناي لغوي مکان 42 2-3-1 نمونه هايي از نقش تحول مکان در تحول اجتهاد..42 2-4 معناي لغوي زمان...............................43 2-4-1 نمونه هايي در زمينه تحول اجتهاد با تحول زمان 43 2-5 معناي لغوي عرف 44 2-5-1 نمونه اي از نقش تحول عرف در تحول اجتهادي 45 2-6 نقش احوال آدميان در تحول فقه اجتهادي 46 2-6-1 نمونه اي از تحول آدميان در تحول فقه اجتهادي 46 2-7 اسلام و مقتضيات زمان 46 2-8 نقش زمان و مکان در اجتهاد 47 2-9 دخالت دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد 48 2-9-1 احکام و قوانين ثابت و پايدار 48 2-9-2 احکام متغيير و غير ثابت 48 2-10 مفهوم نسخ در احکام 49 2-11 علت تغيير قبله مسلمانان 51 2-12 مفهوم تاثير گذاري زمان و مکان 52 2-12-1 تبعيت احکام اسلام از ذوق و سليقه 52 2-12-2 تبعيت احکام ديني از پديده هاي جديد اجتماعي، صنعتی و علمي 53 2-12-3 تاثير به معناي تغيير و نسخ احکام الله 53 2-12- 4 تغيير حکم الله واقعي 54 2-13 نقش زمان و مکان در اجتهاد از ديدگاه قران کريم و ارائه مصاديق و نمونه هاي از آن کتاب سعادت بخش و انسان ساز 55 2-14 تعريف مساله تدريجي بودن احکام و فلسفه آن 56 2-15 جايگاه زمان و مکان در روايات 58 2-15-1 زمان و مکان در روايات اهل بيت عليهم السلام..58 2-15-2 رنگ کردن مو 58 2-15-3 شکل لباس 58 2-15-4 برخورد با اسيران 59 2-15-5 فروش ادوات جنگي به مخالفان 59 2-16 نقش زمان و مکان در سيره معصومين 59 2-17 ادله امکان تغيير برخي از احکام 60 2-17-1 اصل تبعيت احکام از مصالح و مفاسد واقعي 61 2-17-2 اصل ولايت فقيه و اختيارات ولي امرمسلمين 63 2-18 مثالهايي از احکام حکومتي واختيارات حاکم اسلامي از نظر مطهري 64 2-19 قاعده هاي که مصصح برخي از تغييرات و تحولات در احکام اسلامي است عبارتند از 65 2-19-1 قاعده لاضرر 65 2-19-2 قاعده نفي عسر و حرج 65 2-19-3 اصل تقدم اهم بر مهم در باب تزاحم 67 2-20 تاثير زمان و مکان در اجتهاد از نظر امام خميني(ره) 68 2-21 نقش زمان و مکان در آراي فقهي فقها 70 2-21-1 نظريه مرحوم آيت الله العظمي بروجردي 70 2-21-2 نظريه علامه شهيد صدر 70 2-22 نظر فقهاي اماميه درباره تحول اجتهاد 71 2-22 نتايج قايل شدن به تاثير زمان و مکان در ابعاد مختلف جامعه اسلامي، از اين قرار است 73 فصل سوم: مهمترن مباحث تحول اجتهاد در ادوار مختلف اماميه 3-1 تحولات اجتهاد در ادوار فقه اماميه 76 3-1-1 دوره اول، عصر پيدايش مبادي اجتهاد 76 3-1-2 آسان بودن اجتهاد در دوره اول 78 3-2 منابع اجتهاد و تفقه 80 3-2-1 عوامل پيدايش تدريجي اصول احکام 81 3-3 دومين دوره عصر تمهيد و زمينه سازي به کارگيري اجتهاد 81 3-4 زمان پيدايش پديده انسداد باب اجتهاد 82 3-5 دلايل گسترده تر اجتهاد در دوره دوم 82 3-5-1 امر امامان به تفريع و تطبيق 82 3-5-2 امر امامان به صادر کردن فتوا 83 3-5-3 پذيرش امام شيوه معاذ را در بيان فتوا 83 3-5-4 تدوين کتابهاي اصولي در اين دوره 84 3-5-5 ارجاع امامان به بعضي از عالمان 84 3-5-6 منع از فتواي بدون علم 85 3-5-7 امر امام به رها کردن اراء ديگران 85 3-6 اجتهاد صحابه 85 3-7 اجتهاد تابعين 85 3-8 از پيشوايان ديگر شيعه در عصر تابعين 86 3-8-1 اجتهاد در عصر امام باقر(ع) 86 3-8-2 نمونه اي از اجتهاد امام باقر 87 3-8-3 نقش امام صادق در گسترش اسلام 88 3-9 مشهورترين فقيهان در زمان تابعان عبارتند از 90 3-10 اجتهاد در زمان تابعان تابعين 90 3-10-1 امامان شيعه در زمان تابعان تابعين 91 3-11 کتابهاي حديثي شيعه 92 3-12 دوره سوم، عصر تدوين قواعد اصول و عناصر مشترک اجتهادي 92 3-12-1 نخستين کسي که علم اصول را تدوين کرد 93 3-12-2 ويران شدن بنياد اخباريگري توسط ابن جنيد 93 3-13 دوره چهارم، عصر به کارگيري عناصر مشترک اجتهاد منابع 94 3-13-1 نتايج مفيد عمل شيخ طوسي 95 3-13-2 ايستايي و رکود اجتهاد پس از شيخ 96 3-14 دوره پنجم، عصر گسترش استدلال در مسائل اجتهاد 96 3-14-1 ابن ادريس طلايه دار دوره پنجم 97 3-14-2 نتايج مفيد کار ابن ادريس 98 3-14-3 آثار ابن ادريس 98 3-15 دوره ششم، عصر تکامل اجتهاد 99 3-16 دوره هفتم، عصر ژرف انديش در بحث هاي اجتهادي 100 3-16-1 نوآوريهاي شيخ در علم اصول 101 3-17 دوره هشتم، عصر کاربرد فارگير اجتهاد نوين 101 3-17-1 امام خميني طلايه دار دوره هشتم 101 3-17-2 منابع اجتهاد از ديدگاه امام 103 3-17-3 ويژگيهاي امام در مقام استنباط 103 3-17-4 اجتهاد معتبر از ديدگاه امام 104 3-17-5 شيوه اجتهادي امام 105 3-17-6 روش امام راحل در طرح مسائل فقهي 106 3-17-7 نتايج مفيد کار عظيم امام راحل در حوزه فقه اجتهادي 106 3-18 معناي لغوي ادوار 108 3-19 ملاک ادوار فقه شيعه 108 3-20 ادوار فقه شيعه 109 3-21 دوره اول حضور امام 110 3-22 ويژگي اين دوره(اول) 112 3-23 دوره تشريع از آغاز بعثت تا رحلت پيامبر 112 3-23-1 کيفيت پيدايش فقه در اين مرحله 113 3-23-2 خاستگاه فقه و تشريع در اين دوره 113 3-23-3 مکان و زمان وحي 114 3-23-4 چگونگي دعوت پيامبر 114 3-23-5 تدوين فقه و شريعت 115 3-23-6 اجتهاد پيامبر 115 3-23-7 اجتهاد در زمان صحابه 117 3-23-8 وضعيت کلمه فقه و فقيه در مرحله تشريع 117 3-24 دوره دوم، تفسير و تبيين شريعت از سال 11 ه ق تا آغاز غيبت صغري(260 ه ق) 118 3-24-1 امتيازات فقه شيعه 119 3-25 دوره سوم: عصر محدثان يا شکوفايي اجتهاد و قانونمندي فقه از آغاز غيبت صغري(260 ه ق) تا ظهور شيخ الطايفه 436 ه ق) 120 3-25-1 ويژگي هاي دوره سوم فقه شيعه 120 3-25-2 امتيازات دوره سوم 121 3-26 دوره چهارم: عصر کمال و اطلاق اجتهاد از ظهور(شيخ الطائفه 436 ه ق تا رحلت او 360 ه ق) 122 3-26-1 امتيازات دوره چهارم 123 3-27 دوره پنجم: رکود دانش فقه يا عصر تقليد 124 3-28 دوره ششم: عصر نهضت مجدد مجتهدان 126 3-28-1 امتيازات دوره ششم 126 3-29 دوره هفتم: عصر پيدايش مذهب اخباريان 129 3-29-1 امتيازات دوره هفتم 128 3-30 دوره هشتم: عصر جديد استنباط يا عصر اعتدال و تکامل اجتهاد 129 3-30-1 نقش وحيد بهبهاني در نوسازي علم اصول 130 3-30-2 پيدايش اخباريان و مقاومت اصوليون 130 3-31 موارد اختلاف بين اصوليين واخباري 132 3-31-3-1 اجتهاد و تقليد 132 3-31-3-2 ضرورت علم اصول فقه 132 3-31-3-3 بحث حجيت ظن 132 3-31-3-4 ادله احکام 132 3-31-3-5 دليل عقل 133 3-31-3-6 اصول عمليه 133 3-32 امتيازات دوره هشتم 133 3-34 ويژگي هاي دوره هشتم 134 3-35 دوره نهم، عصر حاضر يا تعميق و توسعه مباحث و اوج گيري اجتهاد از مرجعيت شيخ انصاري(1266 ه ق تا تدوين قانون اساسي ايران 1399 ه ق) 135 3-35-1 امتيازات دوره نهم 136 3-35-2 ويژگي هاي دوره نهم 137 3-36 دوره دهم، عصر تجربه عملي ساختن فقه يا عصر حاکميت فقه از تدوين فقه قانون اساسي جمهوري اسلامي(1399 ه ق تا زمان حاضر) 138 3-36-1 دیدگاه امام خميني در خصوص فقه واجتهاد 139 3-36-2 ديدگاه رهبر معظم انقلاب درباره بايسته هاي حوزه و فقه 140 فصل چهارم: انفتاح و انسداد در باب اجتهاد 4-1 معني لغوي انفتاح و انسداد 142 4-2- زمان انسداد 143 4-3 علل پيدايش پديده انسداد باب اجتهاد 143 4-4 پيامد هاي منفي انسداد باب اجتهاد 146 4-5 زمزمه هاي اوليه پيدايش اخباريون 146 4-6 تاريخ اخباريون 147 4-7 احياگران مکتب اخباري 148 4-8 گوشه هايي از طرز تفکر اخباريون 149 4-9 برخورد اخباريان با قران 150 4-10 شکست مکتب اخباري 151 4-11امتيازات مبارزات وحيد بهبهاني 153 4-12 فتح باب عملي در اجتهاد 154 فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهادات 5-1 نتيجه گيري 156 5-1-1 پيشنهادات 158 منابع فارسي 160 منابع عربي 164 مقالات و مجلات 165 دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |