عقل و نقل به مثابۀ معیار سنجش گزاره‌های عرفان - دانلود رایگان
دانلود رایگان پایان نامه عقل و نقل به مثابۀ معیار سنجش گزاره‌های عرفان نظری
دانلود رایگان
| عقل و نقل به مثابۀ معیار سنجش گزاره‌های عرفان نظریعقل و نقل به مثابۀ معیار سنجش گزاره های عرفان نظری تببین موضوع تحقیق عرفان اسلامی به گونه علمی در دو شاخه تجسد پیدا کرده است؛ یکی عرفان عملی به نام علم سلوک و دیگری عرفان علمی و نظری به نام علم مشاهده و مکاشفه. هر یک از این دو یک ساختار مستقل همراه با موضوع و مسائل منحاز دارند و مجموعه ای از گزاره های عرفانی می باشند. روی سخن این پژوهش، بررسی و تبیین معیارهای سنجش گزاره های عرفان نظری به عنوان یکی از مسایل معرفت شناسی در حوزه فلسفه عرفان نظری است. بر این پایه که لکل علم معیار معیار صدق و خطای گزاره های عرفان نظری چیست؟ یعنی اگر صدق منطقی به معنای مطابقت گزاره با واقع باشد، با چه معیاری می توان مطابقت گزاره های عرفان نظری با واقع را سنجید؟ پیش از پاسخ، باید بر این نکته توجه داد که این تحقیق و سنجش بر آن است تا معیاری عام برای همه عرفان پژوهان نشان دهد؛ چه آنان که اهل شهود نیستند، اما با قدر دانستن ارزش شناختاری گزاره های عرفانی، به دنبال حقیقت با عنصر یقین هستند تا صواب را دریابند و از خطا درگذرند و چه آنان که اهل شهودند و از مشاهداتشان گزارش داده اند. زیرا امکان خطا در گزارششان وجود دارد؛ برای نمونه چه بسا تحت تأثیر پیش فرض ها و باورهایشان بوده باشند و در هنگام گزارش از آن تأثیر پذیرفته باشند و توصیف شان را رنگ خورده باشد. لذا به معیاری برای شناخت صواب و خطای گزارش خویش نیاز دارند. بر این اساس این تحقیق این پرسش ها را فرا روی خود دارد: به راستی آیا عارف واقع را دریافته و متن واقع و واقعیت را آن گونه که در واقع است، دریافته و مشاهده کرده و به همان گونه گزارش داده است؛ یا نه، شهود واقع بر پایه باورهای پیشین بوده و گزاره ها بر اساس آن باورها بوده است و یا اگر به فرض اصل واقعیت را به همان گونه که در واقع است، ادراک کرده، آیا نوع واقعیت را دریافته و آن را به صواب توصیف کرده و حکمی مطابق با واقع داده است و یا نه، فقط اصل واقعیت را دیده و در تشخیص نوع واقعیت به اشتباه رفته و در مقام توصیف و حکم به خطا رفته و به جای واقعیت از شبهه واقعیت گزارش کرده است؟ معیار و میزان تمایز صواب از خطا چیست؟ از باب تشبیه معقول به محسوس می توان این مثال را ذکر نمود: کسی چوبی را که نیمی از آن در آب فرو رفته، دیده و در مقام گزارش حکم داده چوب از نیمه شکسته است؛ ولی دیگری از حکم به شکستگی چوب پرهیز کرده و گزارش شکستگی چوب را تکذیب کرده است. کدام یک به صواب گزارش داده اند و حکمی صادق صادر کرده اند؟ آیا هر دو واقع را دیده اند؟ یا واقعا اصل شکستگی را دیده اند، ولی در حکم به نوع شکستگی اختلاف کرده اند؟ کدام یک به صواب حکم داده و کدام یک به خطا؟ ترازوی سنجش چیست؟ در اینجا معیار تمایز صواب از خطا قانون شکست نور در فیزیک است. اولی با آن که در رؤیت خطا نکرده و واقعا نیز شکستگی را رؤیت کرده، لیکن در توصیف و حکم به خطا رفته و به جای حکم به شکستگی نور در نقطه تلاقی چوب و آب، حکم به شکستگی چوب داده است. به واقع اگر سنجش در عرفان نظری به گونه برجسته پی گرفته نشود و به پرسش معیار ها به درستی پاسخ داده نشود، هرگز نمی توان حقیقت را از پندار تمایز داد و بر پایه اعتماد عقلی و طمأنینه قلبی گزاره های عرفانی را پذیرفت و در مسایل هستی شناختی به آنها تمسک جست؛ تعارضات موجود در آن گزاره ها را مرتفع ساخت؛ به اصول یقینی عرفانی دست یافت؛ آن اصول را به صورت اصول کلی عقلی مبدل ساخت؛ به معماری اصلاح گرایانه عرفان نظری دست زد و هستی شناسی عرفانی را به هستی شناسی دینی نزدیک ساخت. با توجه به این توضیح، پرسش تحقیق بر روی چیستی معیار سنجش آن گزاره ها متمرکز می شود؛ به این که با چه معیاری می توان آنچه را که از عارفان به عنوان گزاره های عرفانی به ارث رسیده و محققان با آن مواجهه اند، سنجید تا صواب و خطای آن گزاره ها به دست آید؟ این پرسش موضوع اصلی و محوری تحقیق این رساله است. در سنت عرفان نظری این میزان به یک اعتبار به دو قسم تقسیم شده است که به دلایلی حجیت صدق دارند و می توانند معیار قرار گیرند: یکی میزان دینی که بر گزاره های نقلی تکیه دارد و دیگری میزان عقلی که بر گزاره های عقلی تکیه دارد. مقصود از عقل و نقل چیست؟ مقصود از عقل به عنوان میزان در فرهنگ عرفان دانش عقلی است که به گونه سازمند از دو نوع معیار تشکیل شده است؛ یکی معیارهای پایه چون ضروریات و دیگری معیارهای غیرپایه چون نظریات. مقصود از نقل به عنوان میزان در فرهنگ عرفان همه مجموعه گزاره های معرفتی و اعتقادی است که از کتاب و سنت اصطیاد می شوند و به دو قسم معیارهای پایه چون احتجاجات و معیارهای غیرپایه چون تنجیزات تقسیم می شوند و در جایگاه میزان سنجش قرار می گیرند. بررسی کامل ماهیت و حجیت هر یک از این دو میزان همراه با تعریف و تشریح معیارهای پایه و غیرپایه در هر کدام از این دو میزان در این رساله انجام می گیرد. ان شاء الله تعالی. پرسش اصلي تحقيق عقل و نقل برای سنجش گزاره های عرفان نظری چگونه معیاری هستند؟ پرسش های فرعی تحقیق 1- فرایند تبدیل شهود به گزاره چیست؟ 2- نظریه سنجش پذیری گزاره های عرفانی چیست؟ 3- ضرورت و غایت سنجش گزاره های عرفانی چیست؟ 4- معیار و روش سنجش گزاره های عرفان نظری چیست؟ 5- آیا نقل معیار سنجش گزاره هاست؟ مولفه ها، حجیت ها و اقسام معیارهای دینی چیست؟ 6- آیا عقل معیار سنجش گزاره هاست؟ مؤلفه ها، حجیت ها و اقسام معیارهای عقلی چیست؟ پیشینه تحقيق عرفان نظری مجموعه ای از ترجمان شهودهاست. ارباب شهود و عرفان در آثارشان به وزان این دو مؤلفه از دو نوع معیار سنجش سخن گفتند و با بیان اجمالی به تبیین برخی از عناصر و اصول آن معیارها پرداختند. اگرچه ایشان بیش از پیش به معیار سنجش شهود عرفانی التفات نشان دادند، لیکن بعضی به دلیل آن که عرفان نظری را دانش می دانستند و آن را تحت قانون عام لکل علم معیار برمی شمردند، از معیار سنجش گزاره های عرفانی نیز سخن گفتند؛ سخنی که روی تحقیق این رساله است. آثار کهنی که به این قانون توجه داشته و به چندی از اصول عام و خطوط کلی سنجش اشاره کرده اند، عبارتند از مفتاح الغیب صدرالدین قونوی، قواعد التوحید ابوحامد محمد اصفهانی، مصباح الانس محمد بن حمزه فناری و تمهید القواعد صائن الدین ترکه اصفهانی[1]. با این مقدار از سرمایه زمینه بروز فعالیت در دو عرصه فراهم شد؛ یکی ورود در عرصه سنجش و دیگری پرداختن به اصول و قوانین سنجش. آثار حکما و عرفای بزرگی چون صدرالمتألهین در اسفار، فیض کاشانی در کلمات مکنونه و عین الیقین و علامه طباطبایی در المیزان به نوعی در عرصه سنجش ورود پیدا کردند و در ضمن تحقیق گاهی به ذکر اصول و قوانین نیز اشاره داشتند؛ همان گونه که برخی اساتید چون آیت الله جوادی آملی در عین نضاخ و مقاله تببین برخی از اصول معتبر در عرفان نظری تا حدودی به عرصه دوم وارد شدند. این میراث عظیم سرمایه ای ارزنده برای ایجاد منطق عرفان نظری را که تا به امروز تولید نشده است، در دست می دهد و این تحقیق در پی این تولید است و به قدر بضاعت به گونه منطقی و سازوار به چیستی معیار سنجش گزاره های عرفان نظری پاسخ می دهد و فروع بحث را پس از استخراج تشریح می کند و در این تلاش امید فراوان به لطف خدای باری تعالی و عنایات اهل بیت سلام الله علیهم دارد. فرضيه و نسبت آن با فرضیه رقیب فرضیه این تحقیق آن است که گزاره های عرفان نظری سنجش پذیرند و در سنجش جهت تمایز صواب از خطای آن گزاره ها به معیار نیاز است و این معیارها به دو معیار عقل و نقل تقسیم می شوند. مقصود از عقل و نقل، گزاره های عقلی و نقلی است که گزاره های عقلی به ضروریات و نظریات و گزاره های نقلی به احتجاجات و تنجیزات تقسیم می شوند که البته در این میان ضروریات و احتجاجات معیارهای پایه و اصلی و نظریات و تنجیزات معیارهای غیرپایه و فرعی هستند. در مقابل این فرضیه، سه فرضیه رقیب وجود دارد: 1- فرضیه خطاناپذیری. در این فرضیه گزاره های عرفانی قضایای وجدانی به شمار می آیند و قضایای وجدانی به دلیل آن که ضروری هستند و خطا نمی پذیرند، به معیار سنجش نیاز ندارند. 2- فرضیه توصیف ناپذیری. بر پایه این فرضیه تجربیات و مشاهدات عرفانی توصیف ناپذیرند و گزاره های عرفانی که برای گزارش از آن تجربیات و مشاهدات به دست رسیده اند، به دلیل آن که معنادار، منطق پذیر و واقع نما نیستند، اعتباری ندارند و حکم به صدق و کذب آنان نمی توان داد. 3- فرضیه معیار ناپذیری. در این فرضیه گزاره های عرفانی چنان عظیم و رفیع هستند که در افق فهم حصولی نمی آیند و آنچه که در افق فهم نمی آیند، قابل سنجش نمی باشند، زیرا سنجش فرع بر فهم است. اهداف تحقيق با سنجش گزاره های عرفان نظری به چندین و چند هدف دست می یابیم که برخی از آن اهداف عبارتند از: 1- ارائه راهکار جهت تکمیل توصیفات و تبیینات عارفان؛ 2- زمینه اصلاح نقص عبارات و بیانات عارفان؛ 3- برون رفت از تقلید متتبعانه به نقد محققانه در تحقیق تعالیم عرفانی؛ 4- راهکار منطقی برای رفع تزاحمات موجود در گزارش های عرفانی؛ 5- نشان دادن ملاکاتی برای بررسی سنجش گرایانه پیش فرض های گزاره های عرفانی؛ 6- فراهم ساختن زمینه تبدیل اصول عرفانی به اصول کلی یقینی؛ 7- ایجاد زمینه برای معماری اصلاح گرایانه عرفان نظری؛ 8- ارائه راهکاری برای تهیه اصول فهم معارف دینی از سرمایه حقایق عرفانی. [1] - ر.ک به: صدرالدین قونوی؛ مفتاح الغیب؛ ص 7 و 8 و محمد بن حمزه فناری؛ مصباح الانس؛ ص 48 و صائن الدین ترکه اصفهانی؛ تمهید القواعد؛ ص 17 و 18 و ص 402 - 405. تقدیم أ تقدیر ب چکیده ج کلیات_ 1 تببین موضوع تحقیق_ 2 پرسش اصلي تحقيق_ 4 پرسش های فرعی تحقیق_ 4 پیشینه تحقيق_ 4 فرضيه و نسبت آن با فرضیه رقیب_ 5 اهداف تحقيق_ 6 کاربرد تحقیق_ 7 روش تحقیق_ 7 ساختار تحقیق_ 7 نوآوري های تحقيق_ 8 فصل اول: مدخل_ 10 گفتار اول: فرایند رخداد شهود و تبدیل آن به گزاره11 ساحت اول: فرایند ادراک حضوری - شهودی_ 11 اصل اول: مناسبت_ 14 اصل دوم: ارتباط حضوری_ 16 اصل سوم: تأثیر گذاری_ 18 ساحت دوم: فرایند ادراک مفهومی – گزاره ای_ 21 الف. گزاره های توصیفی_ 24 ب. گزاره های تبیینی_ 25 ج. گزاره های تفسیری_ 25 د. گزاره های استنباطی_ 27 ه. گزاره های تطبیقی_ 29 گفتار دوم: سنجش پذیری گزاره های عرفان نظری_ 32 الف. نظریه خطاناپذیری_ 32 ب. نظریه معیارناپذیری_ 34 ج. نظریه توصیف ناپذیری_ 35 د. نظریه سنجش پذیری_ 39 اصل: لکل حکم معیار40 الف. نقد نظریه خطا ناپذیری_ 42 ب. نقد نظریه توصیف ناپذیری_ 46 ج. نقد نظریه معیارناپذیری_ 48 گفتار سوم: ضرورت و غایت سنجش گزاره های عرفان نظری_ 51 فراز اول: ضرورت سنجش_ 51 فراز دوم: غایت سنجش_ 57 الف. اصلاح نقص عبارات و بیانات عارفان57 ب. برون رفت از تقلید متتبعانه به نقد محققانه در تحقیق تعالیم عرفانی_ 61 ج. بررسی سنجش گرانه پیش فرض های گزاره های عرفانی_ 66 اصل اول: تأخر گزاره از شهود66 اصل دوم: تأثر گزاره از باور68 گفتار چهارم: معیار و روش سنجش گزاره های عرفان نظری_ 71 الف. معیارهای سنجش گزاره های عرفانی_ 71 فراز اول: مفهوم میزان عرفان نظری_ 72 فراز دوم: مصداق میزان عرفان نظری_ 74 ب. روش سنجش گزاره های عرفانی_ 77 مرحله پیشاسنجش_ 77 مرحله سنجش_ 78 فصل دوم: میزان دینی_ 80 گفتار اول: شناسه میزان دینی_ 81 ساحت اول: ماهیت میزان دینی_ 82 ساحت دوم: اقسام میزان دینی_ 84 الف. میزان عملی و میزان علمی_ 85 ب. میزان تکوینی و میزان تدوینی_ 88 ج. میزان کلی و میزان جزئی_ 90 ساحت سوم: چرایی میزان دینی_ 94 فراز اول: اقسام علم حضوری_ 96 فراز دوم: علم حضوری انسان کامل معصوم97 فراز سوم: خطاناپذیری انسان کامل معصوم در اخذ و تلقی و بیان99 گفتار دوم: ماهیت معیارهای دینی در میزان دینی_ 104 احتجاجات و تنجیزات_ 106 اول: نصوص و ظواهر113 ساحت اول: نصوص__ 115 ساحت دوم: ظواهر116 فراز اول: فرایند ظهوریابی_ 117 فراز دوم: تقویت ظهور تصدیقی جدی_ 119 دوم: محکم و متشابه122 فراز اول: تعریف محکم و متشابه124 فراز دوم: اقسام محکم و متشابه126 فراز سوم: نسبت نصوص و ظواهر با محکمات و متشابهات_ 128 گفتار سوم: نمونهْ سنجش دینی_ 130 فراز اول: صراط مستقیم از نگاه عرفان131 فراز دوم: صراط مستقیم از نگاه قرآن133 فصل سوم: میزان عقلی_ 138 گفتار اول: نقد عرفان به عقل_ 139 نقد عجز عقل در ادراک حقایق_ 144 گفتار دوم: شناسه میزان عقلی_ 151 فراز اول: ماهیت میزان عقلی_ 151 فراز دوم: ساحت میزان عقلی_ 156 الف. نظریه پیشین بنیاد156 ب. نظریه نوبنیاد159 گفتار سوم: معیارهای عقلی در میزان عقلی_ 163 فراز اول: ضروریات و نظریات_ 164 تکمیل: نقد عقل به خطای ادراک_ 166 فراز دوم: ملاک تشخیص صدق نظریات_ 172 الف. نظریه پیشین بنیاد (= نظریه ارجاع )172 ب. نظریه نو بنیاد (= نظریه نقد عقل به عقل )178 فراز سوم: اعتبار سنجی نظریات_ 189 گفتار چهارم: نمونهْ سنجش عقلی_ 193 فراز اول: ماهیت اطلاق ذاتی مقسمی از نگاه عرفان193 فراز دوم: نقد دیدگاه عرفا درباره تفسیر اطلاق ذاتی_ 195 خاتمه و نتیجه199 کتابنامه216 دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |