روش های علامه مجلسی در رفع اختلاف و تعارض در - دانلود رایگان
دانلود رایگان پایان نامه روش های علامه مجلسی در رفع اختلاف و تعارض در احادیث فقهی کتاب مرآة العقول(مجلّدات 13 تا 24)
دانلود رایگان
| روش های علامه مجلسی در رفع اختلاف و تعارض در احادیث فقهی کتاب مرآة العقول(مجلّدات 13 تا 24)روش های علامه مجلسی در رفع اختلاف و تعارض در احادیث فقهی کتاب مرآة العقول(مجلّدات 13 تا 24) فصل اول: کلیات 1-1- مقدّمه شکی نیست که دانش حدیث، مادر علوم اسلامی است و اهميت فراوانى در اسلام دارد. در حقیقت، حدیث در فقه اسلامى، پس از قرآن، از منابع اصلی دین اسلام میباشد که تأمین کنندهی احکام شرعی (نیاز فطری) بشر است و هرچه که با نیاز بشر سرو کار داشته باشد قطعا جایگزینی ندارد تا انسان را برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی یاری رساند؛ بنابراین احادیث رسیده از معصومان (علیهم السلام)، نزد شیعه جایگاهی مهم دارد و کسی در اعتبار و حجیّت آن تردید نمیکند و همگان عمل بر طبق آن را لازم میشمارند. علاوه بر این، درعلوم مختلف دیگری چون: تفسير، کلام و ... نقش بنيادين داشته وداراي کارکردهاي بسيار با ارزشياست. در واقع، علم حديث زمانى پديد آمد كه مسلمانان كوشيدند احاديث واقعى را از احاديث جعلى تشخيص دهند؛ زیرا حديث در طول تاريخ،داراي فراز و نشيبهايي بوده است و در اثر راهيابي خطا و اشتباه در بخشي از احاديث معصوم(ع)، موجب گشت فقيهان و محدثان در صددچارهجويي برآيند و راه دستيابي به احاديث صحيح و معتبر را مشخص نمايند. از این جهت، هر فقیه و حدیث پژوهی درصدد پاسخ گویی به این سؤالات است که: علت تعارض در کلام امامان معصوم چیست؟ و آیا این اختلاف و تعارض، مولود کلام معصوم است یا متأثر از عوامل بیرونی و خارجی آن؟ در پاسخ میتوان گفت: پدیدهی اختلاف و تعارض اخبار، علل و عوامل گوناگونی داشته است که برخی از آنها مربوط به کلام بشری و چگونگی ابلاغ قانون (تقیهی امام (ع) در بیان حکم شرعی، تعدد مراتب مکلفین و ...)، و بعضی دیگر مربوط به عوامل بیرونی و خارج از متن کلام (نقل به معنا، سهو راویان و ...) است که همهی اینها دست به دست هم داده و این تعارض را ایجاد نموده است(دلبری،1390: 92). بنابراین؛ موضوع رفع تعارض اخبار در سر تا سر فقه کاربرد زیادی دارد؛ زیرا کمتر بابی از ابواب فقهی است که از روایات متعارض خالی باشد. از این رو، شناسایی راههای حلّ تعارض اخبار از مباحث مهم در دریافت صحیح مفاهیم روایات است و یکی از ابزارهای راهبردی در استنباط احکام شرعی به شمار میآید، تا آنجاکه بدون آگاهی از آن، حکم الهی دست نیافتنی است. همچنین ابزار مهمی است که شبهات دشمنان اسلام و مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را در هم میشکند؛ زیرا اختلاف اخبار، همواره از اسباب طعن نحلهها و فرقههای مذهبی اسلام بر یکدیگر بوده است که امروزه در قالب شبهات مستشرقان علیهِ اسلام، مطرح میشود که در نهایت، دانشمندان مسلمان با انگیزهی رفع این شبهه، به نگارش کتبی در دانش مختلف الحدیث، دست زدهاند. در کتب اولیهی حدیثی، احادیثی وجود دارد که در ظاهر اختلاف دارند و همواره شیوهی دانشمندان ما بر این بوده است که صرفاً به جمع احادیث بپردازند و روایات اختلافی را رد کنند، اما برخی دیگر از دانشمندان با نوشتن شرح بر آنها، به رفع تعارض احادیث پرداختند که هر یک از این افراد دارای روشی هستند. یکی از شارحان، محمد باقر مجلسی است که با نوشتن شرح بر کتاب کافی کلینی به رفع تعارض اخبار پرداخت و آن را مرآة العقول نامید. بنابراین؛ در این پژوهش سعی شده است تا به روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر قرائن ذکر شدهی فوق، به رفع تعارض احادیث از دیدگاه علامه مجلسی در جنبهی فقهی این کتاب ارزشمند بپردازیم و اثبات کنیم که تعارض به صورت حقیقی در روایات معصومین (علیهم السلام) وجود ندارد، چرا که شخص علامه و بسیاری از دیگر دانشمندان و محدثان اعتقادشان بر این است، که با توجه به عصمت امامان (علیهم السلام) و حکیمانه بودن سخنانشان و از همه مهمتر صدور گفتارشان از منشأ وحی، ادعای نقص و تنافی در کلام آنان، محال است. 1-1-1- طرح مسأله کتاب مرآة العقول، یکی از معتبرترین مجموعههای رواییاست که مورد قبول بسیاری از علما و فقهای شیعی میباشد. مرآة العقول، شامل مجموعه روایات فقهی و احکام شرعی است که از اهل بیت(علیهم السلام) روایت شده است. جامعیت و تنوع موضوعی گسترده و بیانهای فقه الحدیثی فراوان ذیل بسیاری از ابواب کتاب، آن را یکی از مهمترین مجموعههای روایی شیعه شناسانده است. مجلسی در این کتاب به نکات فقه الحدیثی بسیاری اهتمام داشته که یکی از مهمترین آنها، موضوع علاج تعارض و اختلاف روایات است. ایشان سعی کردند، در هنگام ظهور تعارض روایات، به جمع دلالی میان آنها بپردازند و عملاً کمتر به طرد و نفی آنها اقدام کنند. در حقیقت، علامه با گردآوری احادیث مشابه و هممضمون در کنار یکدیگر، امکان ملاحظهی تعارض روايات را بيش از پيش فراهم کرد و در نهایت توانست به اختلاف ظاهري و واقعي آنها، اختلاف نسخه ها، تقطيع ها، شقوق مختلف موضوع، عام ها و خاص ها، قيدها، موارد تقيه و... پي ببرد. البته با توجه به تنوع موضوعي برخي روايات، در عمل، اينگونه نيست که به سادگي بتوان روايات متعارض را در همه موارد، در کنار هم و در ذيل يک موضوع قرار داد، امّا به نظر مي رسد مجلسي با وجود پراکندگي روايات متعارض در بخش هاي گوناگون، در اثر آشنايي نزديک با محتواي اخبار و مجموعه روايات توانسته است حوزه هاي تعارضات مفهومي وسيعي را در پاره اي احاديث و ابواب روايي کشف کند و به حلّ و علاج آنها اهتمام ورزد. در عين حال، آنچه مجلسي را بيش از همه در کشف و علاج تعارض روايات ياري داده تسلط او به مباحث علمي، کلامي، تاریخی، انس وي با محتواي احاديث و زبان ائمه (علیهم السلام)، نسخه شناسي و مقايسهی نسخ گوناگون با همديگر است. وي از اين رهگذر، بر عمق و دامنهی فعاليت محد ّثان پيشين در حوزهی تعارض روايات افزود و با در پيش گرفتن طرق و شيوه هاي گوناگون، شبههی تعارض را از بسياري از روايات ظاهراً متعارض برطرف ساخت. بهتر است بدانیم عواملی که به عنوان علل و اسباب تعارض و اختلاف بحث میشود، ممکن است با همدیگر(در وجهی مشترک) تلاقی و یا حتی برخی با هم تداخل داشته باشند، اما چیزی که هست اینکه تعارض، معنایی خاصتر از اختلاف دارد و در واقع تعارض از زیرشاخههای اختلاف میباشد و هر یک از اینها، از زاویهی جداگانهای مورد نگاه بزرگان قرار گرفته است. از جمله قرینههای عوامل اختلاف میتوان به: اختلاف مراتب راویان از نظر جهل، سهو، نسیان و ضبط؛ دخالت زمان و مکان؛ تقیه و کتمان، وضع، جعل و تزویر و ... و در تعارض اخبار به قاعدهی جمع: حمل مطلق بر مقید، حمل عام بر خاص، و... ؛ و به قاعدهی ترجیح که شاملترجیح سندی حدیث: ترجیح به کثرت راویان، ترجیح به عدالت راوی، و ...؛ ترجیح متنی حدیث: ترجیح منطوق بر مفهوم، ترجیح مزید بر غیرمزید و ...؛ و ترجیح به اعتبار امور خارجی: ترجیح به موافقت با کتاب، اجماع، عقل، عمل اصحاب و ... ؛ و به قاعدهی تخییر یا توقّف اشاره کرد. به بیانی دیگر در تعارض، جمع عرفی مقدم بر اجرای قواعد ترجیح است. تا جاییکه امکان عرفی داشته باشد، باید برای سازگار کردن و همخوان ساختن احادیث و عمل به هردو تلاش کرد و اگر جمع توفیق عرفی میان دو حدیث امکان پذیر نباشد، باید برای ترجیح یکی از آنها بر دیگری به سراغ مرجّحات رفت و اگر ترجیحی در میان نبود، نوبت به تخییر یا توقّف میرسد (همان:150). با این وجود، در کلام فقهاء بین آن دو تفاوتی وجود ندارد و در اکثر موارد هر دو واژه به دنبال هم میآیند و طوری مورد استفاده قرار میگیرند که هیچ فرقی میانشان دیده نمیشود. فصل اول: کلیات... 12 1-1-مقدّمه. 13 1-1-1-طرح مسأله 15 1-1-2-سؤالات پژوهش.... 16 1-1-2-1- سؤال اصلی 16 1-1-2-2-سؤالات فرعی.. 16 1-1-3- فرضیههای پژوهش 17 1-1-4- اهداف پژوهش.... 17 1-1-5- حدود پژوهش.... 17 1-1-6-روششناسی پژوهش.... 17 1-1-7-محدودیتهای پژوهش.... 18 1-1-8-پیشینهي پژوهش.... 18 فصل دوم: مبانی نظری تحقیق... 21 2-1- بخش اول: بررسی مفاهیم نظری 22 2-1-1-معناشناسی حدیث... 22 2-1-2-اهمیت حدیث و ضرورت حدیث پژوهی.. 23 2-1-3- انواع علوم حدیث... 24 2-1-3-5-1-4-مختلف الحدیث (علاج الحدیث)14 2-1-4- اهمیت مختلف الحدیث 25 2-1-4- هدف مهم در نگارش مختلف الحدیث 26 2-1-4- تدوین مختلف الحدیث 27 2-1-4- تعارض.... 29 2-1-4- بخش دوم: زندگینامهی علامه مجلسی (ره)30 2-1-4-1-تولد. 31 2-1-4-2- خاندان.. 31 2-1-4-3- استادان.. 32 2-1-4-4-شاگردان.. 32 2-1-4-5-مجلسی و گرایش به علوم نقلی.. 33 2-1-4-6- آثار مجلسی.. 34 2-1-4-7-وفات... 36 2-1-5- کتاب مرآة العقول.. 37 2-1-5-1- انگیزهی تألیف... 37 2-1-5-2- روش تألیف... 37 2-1-5-3- موضوعات ابواب فقهی مرآة العقول.. 38 فصل سوم: بخش اول:30 3-1-تعارض و راههای حلّ آن.. 40 3-1-1-اختلاف و تعارض اخبار41 3-1-2-عوامل پیدایش تعارض.... 42 3-1-2-1- عوامل بیرونی.. 42 3-1-2-2- عوامل درونی.. 42 3-1-3- عوامل تعارض و اختلاف در بیان امام علی(ع)43 3-1-4-عوامل تعارض اخبار از دیدگاه محققان.. 45 3-1-5- عوامل تحقق تعارض: 47 3-1-5-1- یقینی نبودن ادلّهی تعارض.... 47 3-1-5-2- وحدت موضوع. 48 3-1-5-3- حجیّت داشتن دو دلیل.. 48 3-1-6-شیوههای حلّ تعارض:49 3-1-6-1- روش جمع 49 3-1-6-1-1-جمع عرفی (دلالی، مقبول)49 3-1-6-1-2-جمع تبرّعی(عقلی)50 3-1-6-2- روش ترجیح.. 50 3-1-6-2-1-مرجّحات منصوصه و غیر منصوصه. 51 3-1-6-2-2-مرجّحات صدوری، جهتی، مضمونی.. 51 3-1-6-2-3- ترجیح به اعتبار سند و متن روایات... 51 3-1-6-3-روش تخییر و توقّف... 52 فصل سوم: بخش دوّم: 53 3-2-علامه مجلسی و روشهای حلّ تعارض در روایات مرآة العقول.. 54 3-2-1- اعتقاد مجلسی به عدم تعارض واقعی در روایات... 54 3-2-2- روشهای مجلسی در کشف روایات متعارض.... 56 3-2-2-1- حمل بر تقیه. 56 3-2-2-1-1- تقیه از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت... 58 3-2-2-1-2- تقیّه در زمان معصومان (علیهم السلام)58 3-2-2-1-3-انواع تقیه. 59 3-2-2-1-4-نمونههای تقیه در کتاب مرآة العقول:64 3-2-2-1-4-1-کیفیت زیارت قبر مؤمنین.. 64 3-2-2-1-4-2-همسفره شدن با مجوس.... 66 3-2-2-1-4-3-دیهی قتل خطایی.. 67 3-2-2-1-4-4-آنچه موجب حد تازیانه میشود. 68 3-2-2-1-4-5-میزان مال مسروقه در اجرای حد سرقت... 70 3-2-2-1-4-6-آنچه سبب وقوع و عدم وقوع طلاق میشود. 72 3-2-2-1-4-7-موارد ایجاب نگه داشتن عدهی کامل.. 73 3-2-2-1-4-8-حکم زنی که بدون آمیزش، شوهرش را از دست میدهد. 74 3-2-2-1-4-9-طواف نساء در عمرهی مفرده76 3-2-2-1-4-10- حج پیامبر (ص)78 3-2-2-1-4-11-چگونگی مسح پاها79 3-2-2-1-4-12-اعضاء وضو. 80 3-2-2-1-4-13-بیع عَذره80 3-2-2-1-4-14-ذبیح الله در حج ابراهیم (ع)81 3-2-2-1-4-14-1-جريان قرباني در قرآن کريم.. 81 3-2-2-1-4-14-2-پيشينهي بحث در سنّت اسلامي.. 82 3-2-2-1-4-14-3-أدلّهی قائلان به ذبیح بودن اسماعیل.. 84 3-2-2-1-4-14-4-ذبیح از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام)86 3-2-2-2- حمل بر سبب صدور روایات... 89 3-2-2-2-1- اعتقاد به لزوم توجه به سبب صدور حدیث 89 3-2-2-2-2-فواید شناخت سبب صدور حدیث 90 3-2-2-2-3-نمونه: داستان ذبح کدو93 3-2-2-3-حمل فعل امر بر استحباب و فضیلت 94 3-2-2-3-1-غسل روز جمعه. 94 3-2-2-3-2- حکم زنی که قبل از عروسی مسلمان میشود. 96 3-2-2-3-3-چگونگی خواندن نماز بر مستضعف (در عقیده)96 3-2-2-3-4-دعا و تعقیب بعد از نماز97 3-2-2-4-حمل بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلّفین.. 98 3-2-2-4-1-ثواب زیارت حج نیابتی.. 98 3-2-2-4-2-پاداش حاملان جنازه99 3-2-2-4-3- فضیلت حج گزاردن.. 100 3-2-2-4-4-پاداش عیادت از بیمار100 3-2-2-5- حمل بر حکومت... 102 3-2-2-5-1-حکم کسی که به غیر قبله نماز خوانده است... 102 3-2-2-6-حمل بر تخییر. 103 3-2-2-6-1-چگونگی بالا بردن دست در تکبیر. 106 3-2-2-7-حمل بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل و...)107 3-2-2-7-1-انقطاع وحی پیامبر(ص) 109 3-2-2-7-2-تعداد شتران حج پیامبر (ص)110 3-2-3- نتیجه گیری... 111 منابع.. 112 چکیدهی انگلیسی 251 دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |