سنجش بنيادهاي نظري و مواد اعلاميه جهاني - دانلود رایگان
دانلود رایگان
دانلود رایگان
| سنجش بنيادهاي نظري و مواد اعلاميه جهاني حقوق‌بشر با مباني و آموزه‌هاي قرآن و نهج‌البلاغهفهرست عنوان صفحه گفتار اول: کلیات پژوهش فصل اول كليات پژوهش ................................................................................................................... 2 فصل دوم مباحث نظري پژوهش...................................................................................................... 11 گفتاردوم: خاستگاه حقوق بشر غربي فصل اول: خاستگاه حقوق بشرقبل رنسانس............................................................................... 27 فصل دوم: خاستگاه حقوق بشر بعد از رنسانس......................................................................... 42 فصل سوم: تجلي حقوق بشر دراعلاميه ها وضمانت نامه هاي حقوقي............................................69 فصل چهارم: تحولات حقوق بشر در قرن بيستم............................................................................. 76 گفتار سوم: خاستگاه حقوق بشر اسلامی فصل اول: حقوق بشر در رويكرد سنتي........................................................................................... 89 فصل دوم: حقوق بشر در رويكرد مدرن ......................................................................................... 105 فصل سوم: حقوق بشر در قرآن و نهج البلاغه.................................................................................. 124 گفتار چهارم: نتیجه گیری چکیده امروزه يكي از موضوعات مهم مورد توجه در عرصه بين الملل، مقوله حقوق بشر است كه حساسيت بسياري نسبت به رعايت آن وجود دارد. در بسياري از كشورها، نهادها و كميته هايي براي پيگيري اين موضوع در نظر گرفته شده است. حقوق بشر يكي از مفاهيم كليدي حقوق بين الملل است.از جمله باورهای جهان شمول این است كه انسان داراي حقوقی است که دانستن و رعایت و اجرای آنها می تواند زندگی موفق و سعادت آمیزی برای او داشته باشد، حقوق بشردر سطوح ملي و بين المللي، متوجه حمايت از افراد بشر در مقابل رنج ها و مشقات ساخته دست انسان ها و موانع قابل اجتنابي است كه از طريق اعمال محروميت، بهره كشي، اختناق، آزار و اذيت و كليه اشكال سوء رفتار توسط گروه هاي سازمان يافته و قدرتمندي از انسان ها بوجود آمده است. در جهان اسلام نيز از ابتداي ظهور اسلام، مسلمان ها دغدغه حقوق بشر را داشته اند هر چند بيان اين مقوله در قالب مقولاتي ديگر همچون حق الناس بيان شده است. در اسلام، بشر هم موضوع حق و هم موضوع تكليف قرار مي گيرد و تازه همان تكليف هم در بخشي كه مرتبط با حق الناس- در برابر حق الله است- مستلزم رعايت حقوق ديگران است، به اين معنا كه تكليف يك نفر، براي نفر دوم ايجاد حق مي كند و در واقع با بسط دامنه حق الناس در انديشه اسلامي ما مي توانيم به مقوله حقوق بشر برسيم. كرامت انسان در اسلام بسيار مهم است در طول چهارده قرن گذشته فقهاي اسلامي هر كدام به نوعي راجع به حقوق بشر بطور مستقيم يا غيرمستقيم بحث هايي را مطرح كرده اند، كتاب ها و مقالاتي را به نگارش در آورده اند، اما از آنجا كه مهم ترين اسناد ديني در اسلام بويژه از نظر مذهب شيعه قرآن و نهج البلاغه است آنچه كه در اين پژوهش براي ما حائز اهميت است، اين است كه ببينيم چه تفاوت هاي بنيادي و معرفت شناختي بين ديدگاه هاي غربي نسبت به حقوق بشر با ديدگاه هاي اسلامي به مسئله حقوق بشر وجود دارد؟ به همين جهت اسناد رسمي حقوق بشر در دنياي غرب مثل اعلاميه استقلال آمريكا و اعلاميه انقلاب كبير فرانسه را به عنوان اسناد غربي در حقوق بشر با مباني ديني بويژه آيات قرآن و نهج البلاغه مقايسه مي كنيم. کلیدواژه: حقوق بشرغربي، حقوق بشر اسلامي، حقوق بشردر قرآن، حقوق بشردر نهج البلاغه طرح پژوهش امروزه يكي از موضوعات مهم مورد توجه در عرصه بين الملل، مقوله حقوق بشر است كه حساسيت بسياري نسبت به رعايت آن وجود دارد. در بسياري از كشورها، نهادها و كميته هايي براي پيگيري اين موضوع در نظر گرفته شده است. حقوق بشر يكي از مفاهيم كليدي حقوق بين الملل است. سالهاست كه مجادلات سياسي و رسانه اي فراواني ميان كشورهاي غربي و اسلامي بر سر حقوق بشر در جريان است. هر يك از آنها يكديگر را به نقض حقوق بشر متهم مي كنند. اين امر نشان دهنده اهميت مقوله حقوق بشر است، به خصوص كه كشورهاي بزرگي مانند آمريكا و كشورهاي غربي همواره از حربه حقوق بشر برعليه كشورهاي ديگر از جمله كشورهاي جهان سوم استفاده مي كنند. از آنجائي كه دين اسلام بعنوان يكي از اديان آسماني كه به مسئله انسان و حقوق انسان بهاي زيادي مي دهد و با توجه به اينكه كشورها و ملت هاي اسلامي، مسئله حقوق بشر را بعنوان يكي از دغدغه هاي مهم خودشان مطرح مي كنند و متقابلاً دنياي غرب را به نقض حقوق بشر متهم مي كنند، سؤالي كه اينجا مطرح مي شود اين است كه در واقع چه نسبتي بين ديدگاه هاي اسلامي نسبت به مسئله حقوق بشر با ديدگاه هاي غربي نسبت به حقوق بشر وجود دارد؟ نگاهي به سير تحول مفهوم حقوق بشر نشان مي دهد كه از ديرباز متفكران و انديشمندان شرق و غرب به اين مقوله انديشيده و آثاري را در اين زمينه خلق كرده اند. نخستين گروهي كه به صورت جدي مسئله حقوق بشر و حقوق طبيعي انسان را مطرح كردند رواقيون بودند. آنها آدميان را اعضاي جامعه يگاني جهاني و همسان و برابر با يكديگر مي شناختند و نيز معتقد بودند كه همه انواع بشر بطور مساوي مي توانند كمال يابند و در بين آنها هيچ گونه امتياز فطري وجود ندارد، اما تنها فرزانگان اين حقيقت را مي فهمند و مي دانند و هم ايشانند كه خود را شهروندان جهان مي دانند. شهر ايشان به بخشي از جهان محدود نمي شود، بلكه خود جهان است، شهري است كه در آن حق و حقيقت حكومت جهاني دارد. همه مردمان از هر طبقه و مليت به اين ميهن بزرگ تعلق دارند و به اين اعتبار كه داراي خردند و در فضيلت همه با هم برابرند (سيمبر،1383: 2). بعدها ديدگاه هاي حقوق طبيعي رواقيون به امپراتوري رم منتقل شد و در ميان فلاسفه و متفكران آن ديار نيز طرفداران زيادي پيدا كرد. بطوري كه، سيسرون در كتاب معروف خود در باب جمهوريت مي نويسد: "قانون واقعي، مبتني بر عقل سليم ، موافق با طبيعت، ناقد درهمه جا، ثابت و جاويدان وجود دارد كه بايد بر فرامين آن گردن نهاد. اين قانون منبعث از نهاد الهي است لذا نمي توان پيشنهاد لغو آن را داد. مجاز به انحراف از آن نيستيم... در رم و آتن يكي است و از امروز به فردا تغيير نمي كند... هر كس از آن اطاعت نكند، از خويشتن خويش گريخته و فطرت انساني را ناديده گرفته است" (سيمبر،1383: 4). بعدها كه آيين مسيحيت قوت گرفت، حقوق طبيعي از رونق افتاد و حقوق الهي جانشين انديشه حقوق طبيعي شد. از انديشمندان اين دوره مي توان به سنت آگوستين، سنت آكوئيناس اشاره داشت. سنت آگوستين معتقد بود تنها نيروي روحاني است كه مي تواند عدالت را برقرار سازد، اين نيرو مستقل و جدا از دولت است. اما در دوره جديد بعد از رنسانس، به تدريج عده اي از متفكران و انديشمندان براي مبارزه با استبداد به حربه حقوق طبيعي و حقوق بشر متوسل شدند. بنابراين، حقوق طبيعي و حقوق بشر ابزاري شد براي انديشمندان قرن شانزدهم به بعد كه بتوانند جلوي دخالت هاي بي حد و حرص دولت ها را در امور خودشان بگيرند. بعدها افرادي مانند هابز، لاك، روسو، مونتسكيو هر كدام به نوعي بر طبيعي بودن حقوق انسان تأكيد داشتند و به دوراني كه دوران اوليه زندگي بشر ناميده مي شود اشاره مي كنند كه در واقع، انسان ها آزاد بودند و دولت و قانوني وجود نداشت و انسان براساس حقوق طبيعي زندگي مي كرد تا اينكه دولت ها بوجود آمدند. با بوجود آمدن دولت ها، مانع بزرگي در مسير برخورداري انسان ها از حقوق طبيعي پديد آمد. بعضي از انديشمندان مانند هابز تأكيد مي كردند در زندگي انسان ها، امنيت اولويت دارد و تنها دولت برآمده از قرارداداجتماعي است كه مي تواند جلوي هرج و مرج و تعدي را بگيرد. طبق اين قرارداد هركس سهم حاكميت خود را به فرمانروا مي بخشيد و از استقلال خود كه مولود طبيعت است چشم مي پوشد تا فرامانروا نظم و قاعده اي را در رابطه بين افراد جامعه وضع و اجرا كند. اما در اين بين فلاسفه بشردوستي مانند جان لاك نهايت سعي خود را در تبيين حقوق طبيعي بكار بردند. لاك معتقد بود كه دولت بايد در چهارچوب حقوق طبيعي عمل كند، چرا كه طبيعت به انسان حقوقي داده است كه به هيچ عنوان قابل سلب شدن نيست، مانند حق حيات، حق آزادي و... . بعدها انديشه حقوق طبيعي در نزد متفكراني مانند كانت وارد مرحله جديدي شد. در واقع، فلسفه حقوق بشر تأثير پذيرفته از تعاليم كانت است آنجا كه وي بر خودمختاري انسان ها تأكيد فراوان دارد و مي گويد انسان قابليت گزينش و تصميم گيري عقلاني را دارد و ديگر جانوران چنان نيستند. پس انسان مستحق فضيلت، شرف و كرامت است كه او را از ديگر موجودات ممتاز مي گرداند، امتياز انسان با انسانيت اوست (موحد،1382: 6). به اين ترتيب بود كه حقوق بشر در دوره جديد با پيدايش مكتبي با عنوان مكتب ليبراليسم به عنوان يكي از مسائل مهم بشري در دنياي غرب تبديل شد. حربه حقوق طبيعي و حقوق بشر بود كه مردم توانستند در دنياي غرب نظام هاي استبدادي را واژگون كنند. بنابراين تلاش براي رسيدن به حقوق بشر در دنياي غرب يك تلاش طولاني مدت بود. تجلي عيني انديشه هايي كه در بالا بيان شد، اعلاميه هاي حقوق بشر در كشورهاي مختلف است. اين اعلاميه ها در پي آن بودند كه قدرت حاكمان را در حيطه حقوق افراد متوقف كنند و حرمت قلمرو حقوق فردي و آزادي هاي عمومي در جهت سعادت انسان ها را تضمين كنند. مهمترين اين اعلاميه ها بدين قرار است: 1- منشوركبير 1215 و اعلاميه درخواست حقوق 1689 در انگلستان 2- اعلاميه حقوق دولت ويرجينيا در 1776 و اعلاميه استقلال ايالات متحده امريكا در 1776 3- اعلاميه حقوق بشر و شهروند انقلاب كبير فرانسه در 1789 4- سرانجام در تاريخ 10 دسامبر سال 1948 اعلاميه جهاني حقوق بشر به تصويب سازمان ملل رسيد و اين روز بعنوان روز حقوق بشر درجهان نامگذاري شد (هاشمي، 1384: 92). بنابراين از دير باز مسئله حقوق بشر يكي از مسائل بسيار مهم در دنياي غرب بوده است. در جهان اسلام نيز از ابتداي ظهور اسلام، مسلمان ها دغدغه حقوق بشر را داشته اند هر چند بيان اين مقوله در قالب مقولاتي ديگر همچون حق الناس بيان شده است. در اسلام، بشر هم موضوع حق و هم موضوع تكليف قرار مي گيرد و تازه همان تكليف هم در بخشي كه مرتبط با حق الناس- در برابر حق الله است- مستلزم رعايت حقوق ديگران است، به اين معنا كه تكليف يك نفر، براي نفر دوم ايجاد حق مي كند و در واقع با بسط دامنه حق الناس در انديشه اسلامي ما مي توانيم به مقوله حقوق بشر برسيم. كرامت انسان در اسلام بسيار مهم است در طول چهارده قرن گذشته فقهاي اسلامي هر كدام به نوعي راجع به حقوق بشر بطور مستقيم يا غيرمستقيم بحث هايي را مطرح كرده اند، كتاب ها و مقالاتي را به نگارش در آورده اند، اما از آنجا كه مهم ترين اسناد ديني در اسلام بويژه از نظر مذهب شيعه قرآن و نهج البلاغه است آنچه كه در اين پژوهش براي ما حائز اهميت است، اين است كه ببينيم چه تفاوت هاي بنيادي و معرفت شناختي بين ديدگاه هاي غربي نسبت به حقوق بشر با ديدگاه هاي اسلامي به مسئله حقوق بشر وجود دارد؟ به همين جهت اسناد رسمي حقوق بشر در دنياي غرب مثل اعلاميه استقلال آمريكا و اعلاميه انقلاب كبير فرانسه را به عنوان اسناد غربي در حقوق بشر با مباني ديني بويژه آيات قرآن و نهج البلاغه مقايسه مي كنيم. سؤال اصلي سوال اصلي اين پژوهش عبارت است از اينكه بين بنيادهاي نظري و مواد اعلاميه جهاني حقوق بشر با مباني و آموزه هاي قرآن و نهج البلاغه چه نسبتي وجود دارد؟ سؤالات فرعي براي تبيين بهتر موضوع پژوهش سؤال اصلي را مي توان به سؤالات فرعي زير تجزيه نمود: 1- ديدگاه اسلام نسبت به حقوق بشر چيست؟ 2- آياتي كه در قرآن درباره حقوق بشر آمده كدام است؟ 3- چه مباحثي در نهج البلاغه از حقوق بشر مطرح شده است؟ 4- مباني معرفت شناختي حقوق بشر از نگاه غربي كدام است؟ 5- مباني معرفت شناختي حقوق بشر از نگاه اسلامي كدام است؟ فرضيه با توجه به اينكه تحقيق جنبه توصيفي دارد نياز به ارائه فرضيه نمي باشد. تعريف عملياتي: حقوق بشر: 1- کانت این گونه تعریف می کند: حقوق مجموعه شرایطی است که درنتیجه آن اختیار هرکس با اختیار دیگران جمع می شود (قرباني، 1384: 14). 2- حقوق بشر در سطوح ملي و بين المللي، متوجه حمايت از افراد بشر در مقابل رنجها و مشقات ساخته دست انسان ها و موانع قابل اجتنابي است كه از طريق اعمال محروميت، بهره كشي، اختناق، آزار و اذيت كليه اشكال سوء رفتار توسط گروه هاي سازمان يافته و قدرتمندي از انسان ها بوجود آمده است (آقايي، 1376: 3). حق الناس: حق الناس یک اصطلاح فقهی خاص در ابواب قضا، شهادت و حدود است. در لغت به معنای حق مردم می باشد و در کنار حق الله، اساس حقوق اسلامی را تشکیل می دهد. حق الناس حقوقی است که افراد در مقابل سایر افراد جامعه برگردن دارند. مانند بازگرداندن قرض، عذرخواهی و جلب رضایت در قبال اشتباهات و زیانهایی که به آنها رسانده و همچنین حسن ظن به ایشان (كديور،1387: 75). حق الله: حق الله، حق اضافه به جاعل است. حق الناس نیز مانند حق الله، توسط خداوند جعل شده و فقط امر آن به مردم سپرده شده است. بر مبنای اعتقادات اسلام حق الناس از حق الله مهم تر است. و پاسخ دادن حق الناس در روز قیامت دقیق تر از پاسخ دادن به حق الله است. چرا که خداوند حق خود را می بخشد ولی حق مردم را باید صاحبان آن (مردم) ببخشند (كديور، 1387: 77). هدف پژوهش: با توجه به اين مطلب كه هدف پژوهش رفع خلأ و كاستيهاي موجود در آثار قبلي است در اين پژوهش سعي مي شود تا با مطالعه قرآن و نهج البلاغه و متن اعلاميه جهاني حقوق بشر به تطبيق اين دو بپردازم و نقاط اشتراك و افتراق آن را در اين پژوهش بيان كنم. حدود و نقطه تمركز پژوهش: پژوهش حاضر از نظر موضوعي مباني نظري اعلاميه جهاني حقوق بشر و مصاديق آن در قرآن و نهج البلاغه، و از نظر زماني از يونان باستان تاكنون مي باشد. روش گردآوری اطلاعات: در این پژوهش با توجه به ماهیت موضوع، از روش کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات استفاده می شود، و طی آن با استفاده از منابع مکتوب مانند کتب، مجلات علمی، پایان نامه ها، گزارشات و شبکه جهانی اینترنت، و ... نسبت به گردآوری اطلاعات اقدام خواهد شد. پيشينه موضوع پژوهش: در زمينه حقوق بشر غربي و ديدگاه اسلام نسبت به حقوق بشر كتاب و مقالات زيادي نوشته شده كه برخي از آنها مورد بررسي قرار مي گيرد: دكتر سيد محمد قاري سيد فاطمي در كتابش حقوق بشر در جهان معاصر مقوله حقوق بشر را در سه دفتر كلي بررسي كرده است. دفتر اول به مباحث نظري حقوق بشر مي پردازد. دفتر دوم نظام هنجاري حقوق بشر بين المللي را مورد بررسي قرار داده و دفتر سوم رابطه اسلام و حقوق بشر معاصر و نيز چالش ها و عكس العمل هاي پيش روي آن را مورد بحث قرار داده است. اگر چه در مباحث اين كتاب اشاراتي در مورد مباحث نظري حقوق بشر، نظام هنجاري و رابطه اسلام و حقوق بشر شده اما از بررسي تطبيقي بنيادهاي نظري حقوق بشر و رابطه آن به قرآن و نهج البلاغه سخن به ميان نيامده است. امير ساعدوكيل در كتاب حقوق بشر، صلح و امنيت بين المللي در اين مجموعه تلاش دارد تا با بازشكافي عناصر اصلي حقوق بشر و صلح و امنيت بين المللي ارتباط بين آن دو را از رهگذر بررسي تاريخي دريابد وضمن اذعان به گوناگوني نظرات پيرامون حقوق بشر و حفظ صلح و امنيت بين المللي سعي مي نمايد از پيوند آن دو و تأثير يكي بر ديگري پرده بردارد. وي با بيان نظريه صلح به مثابه يك ارزش و امنيت به مثابه يك سيستم درصدد يافتن ارتباط آن دو با حقوق بشر است و در اين راستا به تئوري هاي مختلف از جمله تئوري امنيت انساني شامل امنيت سياسي، امنيت اقتصادي و اجتماعي، امنيت فرهنگي و امنيت زيست محيطي استناد مي جويد. در اين كتاب مؤلف با اينكه مبحث حقوق بشر را مورد بررسي قرار داده و ليكن در هيج جاي كتاب به بررسي تطبيقي حقوق بشر با قرآن و نهج البلاغه نپرداخته است. كتاب مباني حقوق بشر به قلم مايكل فريدن ترجمه فريدون مجلسي متني تخصصي و كارشناسانه در مورد حقوق فردي و گروهي است كه برجسته ترين وجه آن در حقوق بشر متجلي مي شود. در اين كتاب به مفهوم حقوق، پيدايش حقوق در تفكر سياسي، ارزيابي حقوق طبيعي به عنوان الگو سرمشق حقوق بشر در عمل پرداخته شده است. بنابراين مي توان از اين كتاب در زمينه مباني حقوق بشر ياري جست، ولي در اين كتاب هيچ بحثي در مورد رابطه بنيادهاي نظري حقوق بشر با قرآن و نهج البلاغه به ميان نيامده است. كتاب حقوق بشر به تدوين الهام شوشتري زاده، كه در آن به رويدادهاي و تحولات مربوط به حقوق بشر، معاهدات حقوق بشري، تحولات مربوط به نهادهاي منطقه اي و همچنين تحولات مربوط به حقوق بشر در آمريكا، اروپا، فلسطين، ايران و ساير كشورها پرداخته شده است. در اين پژوهش مي توان از مباحث پرداخته شده در اين كتاب سود جست ولي از آنجا كه به رابطه تطبيقي حقوق بشر با قرآن و نهج البلاغه نپرداخته، براي ياري رساندن به اين پژوهش كامل نمي باشد. محمدرضا گلشن پژوه در كتاب حقوق بشر در جهان: روندها، موردها و واكنش ها به دو فرآيند تاريخي و حقوقي در جهان شمولي حقوق بشر پرداخته. همچنين بررسي چالش هاي ديدگاه هاي جهانشمول و نسبت گرا ميان نسل هاي مختلف حقوق بشري، ارزيابي نگاه هاي متفاوت به اهميت حقوق سياسي و مدني نسبت به حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و در نهايت بررسي مقاصد توسعه يافته در حمايت از حقوق بشر در اين كتاب مورد بررسي قرار گرفته است و نيز تلاش شده تا نوعي نگاه كاربردي به معاهدات مهم حقوق بشري، نهادهاي مختلف و همچنين رويه هاي موجود در اين نهاده انداخته شود اما هيچ بررسي تطبيقي دربارۀ بنيادهاي نظري حقوق بشر در قرآن و نهج البلاغه صورت نگرفته است. سازماندهی پژوهش در پژوهش حاضر تلاش شده تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای، به بررسی و سنجش بنيادهاي نظري و مواد اعلاميه جهاني حقوق بشر با مباني و آموزه هاي قرآن و نهج البلاغه پرداخته شود که شامل چهار گفتار به شرح ذیل می باشد. در گفتار اول مفاهيم و مباحث نظري بحث خواهد شد. در گفتار دوم كه به سه فصل تقسيم يافته است خاستگاه حقوق بشر غربي مورد بررسي واقع خواهد شد كه در فصل اول اين گفتار خاستگاه حقوق بشر قبل از رنسانس و در فصل دوم خاستگاه حقوق بشر بعد از رنسانس و در فصل سوم حقوق بشر در اسناد و مدارک غربی بحث شده است. و اما در گفتار سوم اين پژوهش كه شامل سه فصل است خاستگاه حقوق بشر اسلامی مورد بررسي واقع شده كه در فصل اول حقوق بشر در رویکرد سنتی و در فصل دوم حقوق بشر در رویکرد مدرن و در فصل سوم حقوق بشر در قرآن، سنت نبوی و نهج البلاغه مورد بحث واقع شده است. و در نهايت گفتار چهارم به بررسي و تطبيق يافته ها و نتيجه گيري اختصاص يافته است. دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |